Nazim Hikmətin ölümündən üç gün sonra fransız şair Lui Araqon onun üçün aşağıdakı sətirləri qələmə alıb:
Yox, indi yaza bilmərəm, indi olmaz, xahiş edirəm. İcazə verin mənim üçün tamamilə ölsün, yoxsa, daha əvvəl, altmış yaşlı bu dəliqanlı, bu sarışın buğa, nə həbsxananın, nə xəstəliyin, nə də yaşın təsir edə bildiyi bu insan içimdə yaşadıqca heç nə yaza bilmərəm. İndi olmaz. Sizə söz verirəm, sonra yazacağam. Hətta bu dərgidə başqa bir mövzuda, ölümündən yox, həyatından danışacağam. Pentecote ziyafəti üçün kurorta gedərkən, şənbə günü səhər aldığım “Znamya” qəzetinin son nömrəsini də götürmüşdüm. Dərgidə Nazım Hikmetin “Les Romantiques”, “Romantiklər” adlı romanının son hissəsi var idi. Ziyafət əsnasında hər kəs hər saat onun deyil, Papa XXIII Janın ölümünü gözləyirdi radio başında. Bazar ertəsi səhər o hələ də yaşayırdı. Nazımda isə heç bir şey bizi xəbərdar etməmişdi. Can vermədi. Beləcə ayaq üstə nərdivanları çıxarkən birdən bizi tərk etdi. Yaşayarkən öldü. Bir ağac kimi aşdı. Qoyun, mənim üçün tamamilə ölsün. O zaman dərginizə uzun-uzadı yazaram. Mənim üçün, başqaları üçün nə qədər əhəmiyyətli olduğunu burada yazaram. Bəlkə, növbəti ayda, yaya qədər mənə icazə verin. İyula qədər icazə verin. Bundan 18 il əvvəl həbsxanada böyük türk mistiki Mövlana Cəlaləddin ya da iranlı Ömər Xəyyam kimi rübai janrında yazdığı bu dörd misranın peyğəmbərlik olmadığını dərk edəcək qədər vaxt verin mənə.
“Paydos” – diyecek bize birgün tabiat anamız,- “Gülmek, ağlamak bitti çocuğum” “Ve tekrar uçsuz bucaksız başlayacak:” “Görmeyen, konuşmayan, düşünmeyen hayat…”
Ziyafətin bazar ertəsi günü səhər onun yıxılmasından iki saat sonra telefon. Nazım. Ey ölüm, dövrümüzdə necə də sürətlə hərəkət edirsən! İki saat belə keçmədən bütün Avropanı keçmisən, məni axtarıb Yuelinesin evində tapıb qəlbimi parçalamısan. Ey ölüm. Telefonla gələn, görünməyən, gözlənilməyən, bir sözdən, bir addan başqa bir şey olmayan ölüm və mən “xeyr” deyirəm. Nazım ola bilməz. Bəli. O Nazım… başqası yox, məhz o. Bütün insanlar kimi o da. Şeirlərindəkilərdəki bir uşağı xatırladım:
Recep damdan düşer gibi karıştı söze :
“Harbe girdiğin zaman, bir gavur öldürüp
bir yudum içersen kanını
korku kalmazmış.”
Mən onun qanından bir damla da içməyəcəyəm. Danışmayan… ucsuz-bucaqsız həyat… Nazim, sənin haqqında mənə ilk dəfə 1934-cü ildə danışdılar, sən həbsdə idin, o zaman nəsə yaza bildim. Dostluğumuz otuz il davam etməyəcəkdi. Nə qədər də az, otuz il. 1950-ci ildə biz, yəni türk xalqı, dünyanın hər yerindəki şairlər səni həbsdən xilas etdikdən sonra, on dörd iyul günü əsl həyata qovuşdum. Amma bu il səbirsizlikdən iyulu gözləmədin… Həbsxanadan kənarda on üç il, ya da buna yaxın bir şey, qırx səkkiz yaşından altmış birə qədər, gözəl həyat idi bu. On üç il böyük bir şeydir. Həbsxanadan kənarda öldün. Bu da böyük şeydir. Çünki öldün. Özümüzü bu fikrə öyrəşdirəcəyik. “İnsan Mənzərələri”ni sənsiz xəyal etməyə çalışacağıq… Sənin sözünlə mənzərəni bu ağac olmadan xəyal etməyə çalışacağıq. Ucsuz-bucaqsız həyatı…
(c) solfront.org
