ATANIN SƏHVİ
(hekayə)
Axşamüstü Aydın işdən qayıtdı. Hava soyuq olduğundan rəngi də qızarmışdı. Evə girib, həyat yoldaşı ilə görüşdükdən sonra, keçib stolun yuxarı başında oturub dedi:
-Validə, bir stəkan isti çay gətir içim. Bu gün iş yerində çox yoruldum. Dünənkindən çox çalışmışıq.
Qadın mənalı nəzərlərlə onun üzünə baxıb dedi:
-Amma, heç yorulana oxşamırsan. Bir də ki, belə deməsəydin, sənə çay verən olmayacaqdı ki?
Kişi də Validənin bu münasibətinə çoxdan alışmışdı. Ona görə də bir-birini yaxşı başa düşürdülər. Aralarında da demək olar ki, elə də böyük incikliklər olmurdu. Əslinə qalsa, bir çox işlərdə, çox vaxt qadın güzəştə gedirdi. Düşünürdü ki, belə daha yaxşıdır.
Aydın gülümsünüb dedi:
-Çay çox tünd olmasın.
Qadın mətbəxə keçib yemək hazırlamaqla məşğul idi. Kişi də çay içib divanda oturdu. Televizora baxmağa başladı. Gah o kanalı, gah da bu kanalı çevirirdi:
-Düz əməlli başlı bir veriliş verib qurtara bilmirlər. Bir parça ordan, bir hissə burdan göstərirlər. Adamı lap bezdirirlər.
Bu vaxt gəlini Sara o biri otaqdan çıxdı.
-Axşamın xeyir, əmi – dedi.
-Aqibətin xeyir. – Aydın cavab verdi. – Qurban hələ işdən gəlməyib? – deyə, soruşdu.
-Yox, hələ gəlməyib, indilərdə gələr.
-Hə, yaxşı. Həmişə bu vaxtlar evdə olurdu. Ona görə soruşdum.
Gəlin bir söz deməyib, stolun üstündəki stəkan, nəlbəkini götürüb mətbəxə keçdi. Bu vaxt kişinin on birinci sinifdə oxuyan qızı Ləman da öz otağından çıxıb atasının yanına gəldi.
-Axşamın xeyir, ata, – dedi.
-Ay aqibətin xeyir, qızım, necəsən?
-Yaxşıyam, sağ ol.
Qız bunu deyib, atasının yanında oturdu.
-Hə, de görüm, dərslərin necə gedir?
Qız bir az fikirləşib dedi:
-Çox yaxşı, hər şey öz qaydasındadır.
-Yaxşı qiymət ala bilirsən?
-Hə, əlbəttə, dərslərimin hamısından dörd, beş alıram. Riyaziyyat müəllimim də deyir ki, bəlkə bu yaxınlarda səni olimpiadaya da göndərdik. Hər şey yaxşıdır.
-Ay sağ ol. Sağ ol qızım. O vaxt mən oxuya bilmədim. Amma siz oxuyun. Təhsilli, savadlı olmaq lazımdır.
Sonra da gülüb dedi:
-Bahalı telefon yol gəlir ha… Belə davam etsən, hər şey sən deyən kimi olacaq. Məktəbi qurtaran kimi, sənə ürəyin istəyən telefonu alacağam.
Qız dedi:
-Doğrudan? Aldatmırsan ki? Söz vermisən ha… İndiki telefonum da çox köhnədi. Bilirsən də…
-Yox. Elə şey olar? Dedimsə, deməli, alacağam. Amma sən də çalış ki, yaxşı oxuyasan.
-Çalışaram, ata. Gecə-gündüz dərs oxuyuram.
-Bax belə. Mənim qızım belə də olmalıdır.
Qız ayağa qalxıb mətbəxə, anasının yanına keçdi. Validə tez mətbəxin qapısını örtüb pıçıltı ilə dedi:
-Ay qız, sənə min dəfə demişəm ki, danışanda düz danış. Atana deyirsən ki, dərslərimin hamısından beş alıram. Heç ayıb deyil? Atanı aldadırsan? Bilmirəm ki, üçdən başqa bir qiymət almırsan? Düz iş görmürsən. Oxuyanda özün üçün oxuyursan da… Daha yalan danışmağın nə mənası var?
Qız özünə bir stəkan çay süzüb, arxayın halda dedi:
-Əyər desəm ki, pis oxuyuram, mənə telefon almaz axı.
Anası yenə əsəbi halda dedi:
-Bəs, məktəbi qurtaranda, o sənin attestatını alıb baxmayacaq? Görməyəcək ki, qiymətlərin hamısı üçdür?
-Məktəbi qurtaran kimi əvvəlcə telefonu aldıracam. Sonra da deyərəm ki, attestatı üç aydan sonra verəcəklər.
Qadın dedi:
-Bərəkallah sənə. Atanın qızısan da. Başqa cür olmayacaqsan ki. Sənə də, qardaşına da öyüd-nəsihət verməkdən yoruldum. Bu nə xasiyyətdi sizdə? Dilinizə doğru söz gəlmir? Özünüzə, sözünüzə, danışığınıza fikir verin.
Gəlin də salat hazırlaya-hazırlaya hərdənbir onlara sarı baxır, amma bir söz demirdi.
Sonra qadın acı-acı gülümsünüb dedi:
-Əgər atan deyibsə telefon alacağam, deməli, alacaq. Başqa cür ola bilməz.
Bu vaxt qapının zəngi çalındı. Gəlin gedib açdı. Gələn Qurban idi.
-Salam ata – deyib, öz otağına girdi.
Atası da:
-Axşamın xeyir – cavabını verib, yenə də televizora baxmağa başladı.
Şam yeməyindən sonra, Qurbanla yoldaşı öz otaqlarında idilər. Bir qədər keçmiş, hər ikisi təzə geyimdə otaqdan çıxdılar. Harasa getmək istədikləri hiss olunurdu. Atası ötəri olaraq onlara nəzər salıb bir söz demədi. Oğlunun xasiyyətinə bələd idi. Bilirdi ki, nə demək istəsə, anasına deyəcək. Ona görə də gözü televizorda, fikri oğlunda, sakitcə oturub barmaqlarını yavaş-yavaş divanın yan tərəfinə döyəcləyirdi. Qurban anasına üzünü tutub dedi:
-Ana, Firuzə xala xəstələnib. Halı bir az yaxşı deyil. Gedirik onu yoxlamağa. Görək nə məsələdi?
Aydın üzünü gəlninə tutub dedi:
-Anana nə olub? Dünən elə burada idi ki. Yəqin qrip olub. Bayaq heç mənə bir söz demədin. Eybi yoxdur, keçib gedər.
Gəlin təəssüf dolu nəzərlərlə ərinin üzünə baxdı. Sonra da ani olaraq qaynatasına nəzər saldı. Amma bir söz demədi.
Bu vaxt Aydın arvadına dedi:
-İstəyirsən, sən də uşaqlarla get. Gör nə olub. Bəlkə bir köməyə ehtiyacı var?
Qurban tez dilləndi:
-Yox, lazım deyil. Özümüz gedirik. Bir şey lazım olsa, anama zəng edərəm.
Validə də mənalı baxışlarla onları süzüb dedi:
-Yaxşı, gedin. Amma tez qayıdın. Hava da soyuqdur.
Onlar gedəndən sonra Aydın dilləndi:
-Bunlar da geyinib evdən çıxan vaxt deyirlər ki, biz, filan yerə gedirik. Daha deməyəcəyəm ki, qayıdın geri. Gedirsiniz gedin də. Nə deyirəm ki?
Az sonra yenə üzünü Validəyə tutub dedi:
-Sən bir şey bilirdin? Görəsən gəlinin anası niyə xəstələnib? Xəbərin yox idi?
-Yox, mən də indi eşitdim.
-Gəlin bayaq səninlə bir yerdə mətbəxdə idi. Bir söz demədi?
-Dedim ki, yox. Heç nə demədi.
-Daha niyə hirslənirsən? Mən nə dedim ki? Demək istəyirəm ki, gərək sən də gedəydin. İndi fikirləşəcək ki, boş-bekar oturub evdə, gəlib məni yoxlamadı.
Qadın yenə dinmədi. Bayaqkından da fikirli görünürdü. Sanki ürəyi dolu idi. Danışmağa, düşündüklərini deməyə elə bil ki, bir adam axtarırdı. Bu vaxt onun telefonu zəng çaldı.
-Yəqin Qurbandır – kişi dedi. – Bəlkə qaynanasının vəziyyəti ağırdır? Demişdi ki, bir şey olsa zəng edəcəyəm. Tez ol, aç görək nə baş verib?
Qadın telefonu götürüb baxdı. Firuzənin adı yazılmışdı. Aydının da gözü telefonda idi. Adı görəndə dedi:
-Zəng edən o özüdür? Görəsən nə baş verib? Yəqin ki, uşaqlar hələ ora çatmayıblar. Bəlkə də özünü çox pis hiss edir. Ona görə də sənə zəng vurub. Tez ol, aç görək nə deyir.
Validə tələsmədən telefona cavab verdi:
-Hə, eşidirəm. Salam. Aqibətin xeyir. Hə, yaxındasan? Yox, yatmamışıq. Gəl, gəl, evdəyik. Uşaqlar da indi çıxdı. Yox, bilmədim.
Sonra da ərinə tərəf baxdı, danışmağa davam etdi:
-Hara getdilər? Sən gəl bura. Biz evdəyik. Hə, yaxşı, gözləyirəm.
Telefonu söndürən kimi Aydın dedi:
-Nə deyirdi? Bir kömək lazım idi?
-Yox, deyir ki, sizin bina tərəfdən keçirdim, dedim bir sizə baş çəkim.
Aydın təəccüblə dedi:
-Bəs bu xəstə deyildi? Bu tərəflərdə nə gəzir? Uşaqlar ora çatmayıb? Deyərdin ki, sizə getdilər də… Ora çatanda qapıda gözləməyəcəklər ki?
Qadının səbri lap tükəndi:
-Ay kişi, az sual ver də. Deyir ki, sizə gəlirəm. Gəlib beş-on dəqiqə oturub, çıxıb gedəcək. Burada nə var ki?
-Bayaq Qurban dedi ki, Firuzə xəstədir, ona görə narahat oldum.
Bu vaxt Ləman da öz otağından çıxıb gəldi.
-Ana, nə olub? Nədən danışırsınız?
Qadın əli ilə işarə edib dedi:
-Heç nə. Sən get dərsini oxu. Firuzə xalan bizə gəlir.
Qız təəccüblə çiyinlərini çəkdi:
-Nə olsun ki, gəlir gəlsin də. Ondan ötrü bu qədər mübahisə etmək lazımdır?
Aydın dedi:
-Ay qızım, bayaq söhbət oldu ki, o, xəstələnib. Qardaşıngil də getdi onlara. İndi də Firuzə zəng edib deyir ki, sizə qonaq gəlirəm. Heç nə başa düşə bilmirəm.
Qız dedi:
-Burada başa düşməməli nə var ki, yəqin ki, o da bizi aldadır da.
Qızın bu sözünə anası lap hirsləndi:
-Ay qız, sənə dedim ki, get otağına, aləmi bir-birinə qatma. Bildiyini də danışırsan, bilmədiyini də.
Çox keçmədən qapının zəngi çalındı. Gələn Firuzə idi. Validə durub onu qarşıladı.
-Axşamın xeyir – deyə, Firuzə mehribancasına dilləndi. – Aydın qardaş, siz necəsiniz?
-Sağ ol, yaxşıyam. Buyur, keç içəri, əyləş.
Qadın paltosunu soyuna-soyuna dedi:
-İş yerindən bir az gec çıxdıq. Günlər də gödəlib, saat altı olan kimi hava qaralır. Fikirləşdim ki, elə buradan keçmişkən, sizə baş çəkim, görüm necəsiniz? Bir az tələsdim, mağazadan uşaqlara da bir şey ala bilmədim.
-Sağ ol, heç nə lazım deyil. – Validə də söhbətə qoşuldu – Sağlığın bəsdir. Evdə hər şey var.
Sonra da əlavə etdi:
-Bəlkə, deyirəm, o biri otağa keçək? Qurbangilin otağına. Orada söhbət edərik.
Firuzə dedi:
-Yox, yataq otağında oturmaqdan heç xoşum gəlmir. Elə bura yaxşıdır. Həm də istidir. Bir də ki, burada başqa adam yoxdur ki, özümüzük də.
Aydın da oturduğu yerdən bir az dikəlib, düz oturdu. Dedi:
-Heç nə. Rahat söhbət edirik, təki salamatlıq olsun. Özünüz necəsiniz?
Bu vaxt Validə ərinin sözünü kəsdi:
-Hə, deyirəm, axır vaxtlar havalar bir az soyuyub. Eviniz isti olur?
-Yaxşıdır, qızdırıcılar da işləyir. Bayaq dedin ki, uşaqlar evdə deyil, hara gediblər?
-Elə indicə çıxdılar. Bir-iki saata qayıdarlar.
Bu vaxt Aydın dözməyib dedi:
-Sənin xəbərin yoxdu? Dedilər ki, sən xəstələnmisən. Sizə getdilər.
-Mən xəstələnmişəm? – qadın təəccüblə dedi – Başa düşmədim. Bu gün? Kim dedi?
Onun “bu gün” deməyindən Validə elə bil ki, bir qədər rahatlıq tapdı. Dedi:
-Əşşi, elə belə şeydir. Yəqin ki, o vaxt xəstələndiyini eşidiblər.
Firuzə də bir az fikirləşib dedi:
-Validə düz deyir, indi yadıma düşdü. Keçən ay mənə soyuq dəymişdi. Bir-iki gün nasaz olmuşdum. Sonra da keçib getdi. İndi yaxşıyam. Payız vaxtı belə şeylər olur.
Aydın gah arvadının, gah da Firuzənin üzünə baxdı. Sonra da bir söz deməyib, yenə də çay içməyə, televizora baxmağa davam etdi.
-Yaxşı, mən durum gedim, yəqin ki, uşaqlar da gec gələr. Bəs, Ləman hardadır?
-Otağında dərsləri ilə məşğuldur.
-Onda narahat etməyim.
-Bir qədər otur, yemək bişirmişəm. İşdən gəlirsən, yeyib gedərsən. O vaxta qədər uşaqlar da gələr.
-Yox, gecdir – deyə, Firuzə ayağa qalxdı. -Mən gedim. Uşaqlar da gec gələr.
Bu vaxt Aydın dedi:
-Bəlkə onlara zəng edim, deyim ki, bizdəsən. Qayıdıb gəlsinlər evə.
-Yox, lazım deyil, onsuz da tez gedəcəkdim. Zəhmət çəkmə. Gəldim sizi gördüm, hər şey də öz qaydasındadır. Yaxşı, gecəniz xeyrə qalsın.
Validə bu vaxt ərinə tərəf baxdı. Sonra da qalxıb, Firuzəni yola saldı. Qayıdıb yerində oturdu. Aydın da gözlərini bir nöqtəyə dikmiş, arvadının nə deyəcəyini gözləyirdi. Onun susduğunu görüb, nəhayət, sükutu özü pozdu:
-Ay Validə, soruşmaq ayıb olmasın, nə məsələdi? Elə bil ki, məndən nəsə gizlədirsiniz. Qurban yoldaşını götürüb evdən gedir, deyir ki, qaynanam xəstədir. Firuzə də durub bura gəlir. İnanmıram ki, onlar bir-biri ilə zəngləşib danışmasınlar. Sonra da sən qadını o biri otağa aparıb, orada gizlin söhbət etmək istəyirsən. Mən də bir söz soruşanda, söhbəti başqa tərəfə yönəldirsən. Havadan, qazdan, işıqdan danışırsan. Gah qadına, gah da mənə şübhəli nəzərlərlə baxırsan. Nə baş verir, bilmək olarmı? Mən də bu evin adamıyam.
Validə gözünü televizordan çəkmədən sakitcə dedi:
-Nə olmalıdır ki, qohumun yolüstü bizə, qızına baş çəkməyə gəlib də. Burada təəccüblü nə var ki?
-Bunu mən də bilirəm. Amma sən əsəs məsələdən yenə də yayındın. Demək istəyirəm ki, uşaqlar onlara gedibsə, o da bundan xəbər tutmalıydı. Özünü elə aparırsan ki, guya mənim nə soruşmaq istədiyimi başa düşmürsən. Bu qədər də yox da. Sən məni nə hesab edirsən? Evin içində nə baş verdiyindən xəbər tutmalı deyiləm ki?
-Qadın bir qədər sükutdan sonra dedi:
-Heç nə baş verməyib. Qurbanla yoldaşı Firuzəni yoxlamağa yox, şəhərə gəzməyə çıxıblar. İndi bildin nə olub? Bu qadının da heç nədən xəbəri yoxdur.
Bu vaxt Aydın gülüb dedi:
-Mən də fikirləşirəm ki, görsən, nə baş verib. Elə bayaq deyərdilər ki, ay ata, ay ana, biz şəhərə gəzməyə, hava almağa gedirik. Burada gizlədiləsi nə var ki? Deyəcəkdim ki, getməyin? Onların xoş günü mənim də şad günümdür. Daha xəstəyə baş çəkmək adı ilə evdən çıxmaq nə deməkdir? Bu cür bəhanə gətirməyə, söz quraşdırıb danışmağa nə ehtiyac vardı?
Qadın dedi:
-Mən nə bilim? Onu gələndə oğlundan soruş. Onun yalanlarına düzəliş verməkdən lap bezmişəm. Dilləri düz söz danışmağa öyrənməyib.
-Demək, sən onların hara getdiklərini əvvəlcədən bilirdin.
Qadın bir az darıxan, ürəyi sıxılan kimi oldu.
-Aydın, – dedi – Qurban ağzını açan kimi, onun nə edəcəyini, nə deyəcəyini, yalan, ya da doğru danışacağını həmin dəqiqə bilirəm. Ona həmişə öyüd-nəsihət verirəm. Deyirəm ki, səni yalan danışmağa məcbur edən nədir? De, mən də bilim. Amma görürəm ki, xeyri yoxdur. Əvvəldən belə öyrənib, indi də xasiyyətini heç cür dəyişə bilmir. Bayaq gördün? Onlar evdən çıxanda, gəlin gah sənə, gah da mənə tərəf baxırdı. Əlacı olsaydı, qışqırıb deyərdi ki, ay Qurban, boş yerə niyə yalan danışırsan? Anamı da xəstə kimi qələmə verirsən. Səni buna məcbur edən nədir? Amma, mən anayam. Onda bu xasiyyətin nədən yarandığından da xəbərim var. Hər şeyi çox gözəl bilirəm.
Aydın dedi:
-Bilirsən mənə də de, mən də bilim. Hər halda atayam. Bəlkə bir tədbir görə bildim.
Qadın kinayə ilə gülüb dedi:
-Artıq gecdir. Daha heç nə edə bilməzsən. Amma vaxt gələcək, hər şeyi sənə danışağacağam. Onda sən özünü çox danlayacaqsan.
Qadın bunu deyib, ayağa qalxdı. Yataq otağına keçdi. Aydın da sakit, fikirli halda oturmuşdu. Gah tavana, gah da yerə baxaraq cavanlığından bura qədər keçirdiyi günləri, yadda qalan irili-xırdalı hadisələri bir-bir gözünün qabağına gətirir, demək olar ki, hamısını təhlil etməyə çalışırdı. Harada səhv, harada düz hərəkət etdiyini özü üçün aydınlaşdırmağa çalışırdı. Amma hələlik bir qənaətə gələ bilmirdi. Arvadının dediyi bayaqkı söz tez-tez qulağında səslənirdi: -“Hər şeyi biləndə özünü çox danlayacaqsan”.
Oturduğu yerdə əllərini cibinə qoyub, ayaqlarını da irəli uzatmışdı. Hərdənbir də mürgüləyir, amma tez də gözlərini açıb yenə fikirləşirdi. İstəyirdi ki, yaxın günlərin birində, oğlu ilə ciddi söhbət etsin. Desin ki, daha uşaq deyilsən. Ailə sahibisən. Yalan danışmaq, dəcəllik, cürbəcür oyunlar, şıltaqlıq, küsmək, uşaqlıq əyləncələri hamısı arxada qaldı. İndi daha yetkin, hər şeyi başa düşən bir adamsan. Doğru danışmağı, səmimi olmağı öyrən. Sonra da düşünürdü ki, hələlik ciddi, ziyanlı bir şey baş verməyib. Zamanla hər şey düzələr.
Bu vaxt qapının zəngi çalındı. Aydın ayağa qalxıb qapını açdı. Gələn oğlu ilə gəlini idi. Qurban: – “Axşamın xeyir” – deyib, otağına keçmək istədi. Gəlin isə mətbəxə getdi. Bu vaxt Aydın dedi:
-Qaynanan bura gəlmişdi. Bəs onlara getməmişdiniz? Əvvəlcədən zəng vurmamışdınız?
Oğlu bir qədər fikirləşib, boğazdan yuxarı səslə, yavaşca dedi:
-Burdan çıxan kimi birinci onlara getdik. Gördük ki, qapı bağlıdır. Daha zəng edib, onu narahat etmək istəmədik. Fikirləşdik ki, yəqin başqa yerdədir.
Aydın dedi:
-Belə halda gərək ona zəng vuraydın. Həm də sizə demişdi ki, xəstəyəm. Evdə də tək idi. Bəlkə təcili yardım gəlib onu aparmışdı? Zəng edib, bir şey öyrənəydiniz də…
Oğlu yenə də bir söz tapıb cavab verdi:
-Elə də ciddi xəstəliyi yox idi. Ona görə də narahat olmadıq. Fikirləşdik ki, ya qonşuda, ya da mağazada olacaq. Sonra da biz küçəyə çıxdıq. Sara dedi ki, hava soyuqdur, özüm üçün əlcək almaq istəyirəm. Mağazaları axtardıq yaxşı bir əlcək tapa bilmədik. Sonra da çıxıb evə gəldik.
Aydın bir qədər oğluna baxdı. Bir söz demədi. Sakitcə öz otağına keçdi.
Səhəri gün Qurban işə getmişdi. Aydının isə iş vaxtı olmadığından evdə idi. Günortaya yaxın Validə ilə gəlini ev işlərini qurtaran zaman, nahar vaxtına bir az qalmış sakitlik idi. Hələ də axşam baş verənlərin təsirindən qurtarmayan ev yiyəsi, yenə də bu söhbəti açmağa can atır, amma, haradan və necə başlayacağını bilmirdi. Validə ilə yenidən danışmağa cəhd göstərsəydi, şübhəsiz ki, arvadı, bu söhbəti bir daha açmamağı, ümumiyyətlə bu haqda danışmamağı məsləhət görəcəkdi. Həm də bu barədə dünən axşam bir xeyli söhbət etmişdilər. Amma Validənin bu işə münasibəti onu heç də qane etməmişdi. İndi isə nəsə yeni bir söhbət, mülahizə etmək istəyirdi. Ona görə də mətbəxə sarı səsləndi:
-Sara, bir stəkan çay gətir.
Bu səsi, gəlini ilə bir yerdə olan Validə də eşitdi. Başa düşdü ki, bu çağırış əvvəlkilərdən fərqli, başqa cür səsləndi. Ona görə də gəlininə dedi:
-Apar, gör nə deyir.
Sara bir stəkan çay süzüb, qaynatası olan otağa keçdi. Gətirdiyini stolun üstünə qoyanda, istər-istəməz bir qədər yubandı. Aydın da yavaşcadan dilləndi:
-Sara, beş dəqiqə dayan, sənə sözüm var.
Gəlin də bunu qabaqcadan hiss edibmiş kimi stulu çəkib oturdu.
-Bilirsən, səndən nə soruşacağam? – deyə, Aydın sözə başladı. – Dünən axşam dediniz ki, anangilə gedirsiniz, o xəstədir. Sonra da o bura gəldi, dedi ki, ora getməyinizdən xəbərim yoxdur. Mən də çox təəccübləndim. Bu nə məsələdi? Hara getdiniz? Haradan gəldiniz?
Gəlin çox çətinliklə cavab verdi:
-Ay əmi, məndə nə təqsir var? Axşam Qurban dedi ki, evdən çıxanda belə deyərik. Mən də etiraz etmədim. Elə bilirsiniz ki, yalan danışmaq mənim üçün xoşdur? Heç bilmirəm bilirsiniz, ya yox, onun xasiyyəti belədir.
Aydın susub dillənmədi.
Gəlin yenə də sözünə davam etdi:
-Mən hər gün bu barədə onunla danışıram. Onu qınayıram, amma mümkün deyil. Əvvəldən belə danışmağa öyrənib. Bir də görürsən deyir ki, başım möhkəm ağrıyır, mənə bir stəkan təzə dəmlənmiş çay gətir. Mən də onun xasiyyətinə bələdəm axı. Bilirəm ki, heç yeri ağrımır, tamamilə sağlamdır. Deyirəm ki, ay Qurban, əyər desəydin, mənə çay gətir, gətirməyəcəkdim ki? Bu nə yersiz bəhanədir? Belə danışmağın nə xeyri var? Sənə mükafat verəcəklər? Dünən deyir ki, ayaqqabımın altı qopub, gərək özümə təzə ayaqqabı alım. Gedib görürəm ki, hər şey öz qaydasındadır. Qəribə adamsan – deyirəm, – özünə ayaqqabı almaq istəyirsən, get al da… Bu cür yalanlar quraşdırmaq nəyə lazımdır? Bilirsiniz, bu adam hər sözündə, işində qabaqcadan özünə haqq qazandırmağa çalışır. Elə bilir ki, bəhanəsi olmasa, onu heç bir iş görməyə qoymayacaqlar. Nəsə etmək istəyəndə elə bil ki, kimdənsə qorxub çəkinir. Dünən axşam da sizi aldatmağa çalışanda, mən lap xəcalət çəkdim. Yol gedərkən onu çox danladım. Dedim ki, əyər desəydin şəhərə gəzməyə gedirik, sənə icazə verməyəcəkdilər?
Bu vaxt Aydın ürəyi dolu adamlar kimi dilləndi:
-Ay qızım, mən də istəyirəm ki, siz xoşbəxt yaşayasınız, həmişə deyib-gülən olasınız. Tez-tez gəzməyə, toya, qonaqlığa gedəsiniz. Mənim də çalışmağım bundan ötəridir. Mənə nə lazımdır ki?
Gəlin yenə sözünə davam etdi:
-Hərdən hiss edirəm ki, o, özü də bunu istəmir və səmimi olmadığını etiraf edir. Deyir ki, nə qədər çalşsam da, bu xasiyyəti tərgidə bilmirəm. Bəzi hallarda da belə hərəkətlərinə görə özünü təqsirkar bilmir. Deyir ki, belə danışığa ziyansız yalan deyirlər. Əyər fikir verməsən, sənin üçün də bir çətinlik yaranmaz. Ona görə də narahat olmağa dəyməz. Amma onun səninlə belə danışmağı mənə çox pis təsir edir. Axı sən onun atasısan. Bununla belə, axır vaxtlar görürəm ki, bir qədər düzəlib. Əvvəllər hər sözü ilə məni əsəbləşdirirdi. Onda belə adətin haradan yarandığını bilmirəm. Bu xasiyyətinə də demək olar ki, alışmışam. Danışmağa başlayan kimi yalan, ya da doğru dediyini qabaqcadan hiss edirəm. Amma başqasının yanında onu heç zaman pərt etməmişəm.
Aydın dedi:
-Düz deyirsən qızım, dünən axşam mən bunu hiss etdim. Səndə heç bir təqsir yoxdur.
Bayaqdan mətbəxdə onların söhbətinə qulaq asan Validə, öz-özünə deyirdi:
-Təqsirkarı elə evin içində axtarmaq lazımdır. Başqa yerdə yox.
Aydın sözünə davam etdi:
-Sən onun eybini ört-basdır edirsənsə, elə bu da yaxşı əlamətdir. Hər halda evdə sakitlik olsa, hamı rahat olar. Bəlkə, gec-tez o da öz səhvini başa düşdü.
Aydın çox vaxt uşaqlarının yanında özünü elə aparırdı ki, sanki onların davranışından, söz-söhbətlərindən tamamilə razıdır. Amma içərisində bir narahatlıq vardı. Yaxşı bilirdi ki, bu heç də belə deyil. Çox vaxt da istəyirdi ki, övladları bütün etdiklərinə görə ondan üzr istəsinlər və bir daha onu aldatmayacaqlarına söz versinlər. Amma, hələlik bu baş vermirdi. Oğlunun hərdənbir yalan danışması sözsüz ki, onu narahat edirdi. Amma qızının belə bir xasiyyətdə olmasına isə dözmək çox çətin olacaqdı. O, çox vaxt özünü inandırmağa çalışırdı ki, qızı belə bir vərdişdə ola bilməz. Nə vaxtsa onda bu halları müşahidə etsə, hökmən bir tədbir görməlidir. Çünki, qız uşağının yalan danışması heç də yaxşı əlamət sayılmaz. Həm də qızı ilə çox az-az hallarda bir yerdə oturub söhbət edirdi. Qorxurdu ki, söhbət əsnasında, ondan da yalan sözlər eşidər. Sonra da buna dözmək onun üçün çətin olar.
Günlərin birində, yenə evdə olduğu vaxt, axşamüstü Ləmanın otağının qapısı bir qədər aralı idi. O, rəfiqəsi ilə telefonla danışırdı. Əyər onların söhbəti qızlara aid olsaydı, Aydın ayağa qalxıb ya qapını bağlayacaqdı, ya da mətbəxə gedib bir qədər orada vaxt keçirəcəkdi. Telefon söhbətlərinə qulaq asmağı heç cür özünə sığışdıra bilmirdi.
Amma qızın bu dəfəki danışığı istər-istəməz onu qulaq asmağa vadar etdi. Ləman rəfiqəsinə deyirdi:
-Mən də məktəbi qurtaran kimi, həmin telefondan alacağam. Atam söz verib. Necə? Almayacaq? Niyə almır ki? Yaxşı vəzifədə işləyir. Maşın deyirsən? Maşın onun nəyinə lazımdır ki? Onun iş maşını var. Hər gün səhər tezdən sürücüsü gəlib, onu qapıda gözləyir. Atam da kostyumunu geyib, qalstukunu taxır, gedib maşına əyləşib, iş yerinə gedir. Xüsusi maşına nə ehtiyac var? Mən də bu il universitetə qəbul olan kimi, yayda xarici ölkələrin birinə istirahətə gedəcəyik. İnanmırsan? Həmin yerdən sənə şəkillərimi göndərəndə də inanmayacaqsan? Əlbəttə ki, baxarıq.
Aydın lap əsəbiləşdi. Oturduğu yerdən ayağa qalxıb, qızın otağının qapısına yaxınlaşdı. Ləman bunu hiss edib, rəfiqəsinə dedi:
-Yaxşı, sonra danışarıq. İndi isə şəhərə çıxmağa hazırlaşırıq.
Atası dayandığı yerdən səsləndi:
-Ləman, bura gəl, sənə sözüm var.
Qız otağından çıxdı. Atasını əsəbi halda görüb soruşdu:
-Ata, nəsə olub? Eşidirəm.
-Qızım, sən bilirsən ki, mən heç kimin telefon danışığına qulaq asan deyiləm. Amma, bayaq sənin dediklərini təsadüfən eşitdim. Bu necə danışıqdı? Rəfiqəni niyə aldadırsan? Vəzifədən, qalstukdan, maşından danışırsan. Sən bilmirsən ki, mən zavodda çilingər işləyirəm? Bütün bunları deməklə nə əldə etmək istəyirsən? Yalan danışmağın sənə nə xeyri var? Bu nə xasiyyətdi?
Qız heç bir şey olmamış kimi dedi:
-Ata, burada nə var ki, səni tərifləyirəm də…
-Yox, qızım – Aydın dedi: -bəlkə də sən bunu adi bir danışıq üsulu bilirsən. Ona görə də belə danışırsan. Amma, bu heç də yaxşı hal hesab olunmur. Həm də heç kim tərəfindən qəbul edilən deyil. Boş-boş təriflərə heç bir ehtiyac yoxdur. Bundan sonra da heç kimi aldatma. Başa düşdün? Bu heç də yaxşı əlamət deyil. Nə dediyini qabaqcadan düşün, sonra danış. Daha uşaq deyilsən.
Qız dedi:
-Ata, mən heç vaxt səni aldatmamışam. Onu özün də yaxşı bilirsən, amma Qurban hər dəfə sənə yalan danışır. Çox vaxt da buna görə mən onu danlayıram. Sənin isə ona acığın tutmur.
-Bu haqda onunla da danışacağam. O da səhvlərini başa düşəcək. Həm də ki, o oğlandır, sən isə qız.
Ləman gülümsünərək cavab verdi:
-Belə çıxır ki, oğlanlar hamını aldada bilərlər, amma qızlar yox?
-Mən belə demədim. Amma onu da bil ki, bu heç kim üçün bağışlanan hal deyil.
-Yaxşı ata, başa düşdüm. Bayaq eşitdiyin söhbətdə isə rəfiqəm ilə zarafat etmək istəyirdim.
Atası dedi:
-Zarafatla yalanı qarışdırmaq olmaz. Belə getsə, daha heç kim sənə inanmayacaq. Hər vaxt sözlərinə fikir ver.
Belə söhbətlərdən sonra, Aydın hiss edirdi ki, uşaqlarına müəyyən qədər təsir edə bilib, eyni zamanda, onu da başa düşürdü ki, o, bu işdə çox gecikib. Bundan sonra övladlarına nəyisə başa salmaq, yenidən onlara hər şeyi anlatmaq, danışıq qaydaları öyrətmək çox çətin olacaq.
Günlərin birində uşaqların evdə olmadıqları vaxt, Aydın arvadına dedi:
-Validə, gəl əyləş, səndən bir söz soruşacağam.
Qadın da bir söz demədən, onun üzünə baxa-baxa, yavaş-yavaş gəlib oturdu. Ərinin nə deyəcəyini gözləməyə başladı.
Aydın isə danışmağa çox çətinlik çəkirdi. Beynində o qədər suallar vardı ki, hansını əvvəl, hansını da sonra verəcəyini bilmirdi. Nəhayət, özünü toplayıb, sözə başladı:
-Validə, heç bilmirəm haradan başlayım.
Yadındamı, bir neçə gün bundan qabaq, mən Qurbanı yalan danışmaqda təqsirləndirdim. Sən dedin ki, uşaqların bu xasiyyətdə olmasının səbəbini mən yaxşı bilirəm. İndi isə mənə izah elə görüm, bütün bunların səbəbi nədir, necə baş verdi?
Validə təəssüflə başını bulayıb dedi:
-İndi bunun heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Olan olub, keçən keçib. Sonradan nəyisə fikirləşib, həll etmək olmur. Vaxtında bu barədə düşünsəydin, indi belə çətinliyə düşməzdik.
-Amma, hər halda bu vəziyyəti öz aramızda aydınlaşdırmalıyıq. Bu, hər ikimizə bir az sakitlik gətirər.
Qadın bir qədər fikirləşib sözə başladı:
-Bir neçə gün bundan qabaq sən, Ləmandan dərslərini necə hazırladığını soruşdun. Düzdür?
-Hə, soruşdum, sonra?
-O da sənə cavab verdi ki, bütün fənlərdən beş alıram. Sən də inandın?
-Doğrusu, əvvəl elə bildim ki, o, düz danışır. Amma, bir-iki gün bundan qabaq, onun rəfiqəsi ilə söhbətini eşidəndə başa düşdüm ki, o da hamını aldatmağa çalışır.
-Onda qulaq as. Sən belə başa düşürsən ki, bütün təqsirlər elə qızın özündədir? Yox, əsla belə deyil. Yadındadırmı? Onun dörd-beş yaşı olanda, yemək yeməyə heç həvəsi yox idi. Günlərlə ac qalsa da belə, yemək yadına düşmürdü. Biz də bundan təşvişə düşmüşdük. Onu məcburi olsa da yedirtməyə çalışırdıq. Belə vaxtlarda sən, çox vaxt ona deyirdin: – “Qızım bir qaşıq yemək yesən, sabah işdən gələndə, sənə sarı saçlı, göy gözlü, yaraşıqlı bir gəlincik alıb gətirəcəyəm. Elə bir gəlincik ki, ondan heç kimdə yoxdu”.
Qız da sənin bu sözünə aldanıb, yeməkdən bir az yeyirdi. Sonra da yerinə uzanıb, sarı saçlı gəlincik xəyalları ilə yuxuya gedirdi. Səhərisi gün sənin işdən qayıdacağını səbirsizliklə gözləyirdi. Qapının zəngi çalınanda, sevincək sənə sarı yüyürüb soruşurdu: -“Ata, gəlincik aldın?” Amma, nə oyuncaq vardı, nə də səndə doğru bir söz. Gah mağazanın bağlı olduğunu, gah da oyuncaqdan xoşun gəlmədiyini bəhanə edirdin. Səhərisi gün uşağı başqa cür aldadırdın. “Yemək yesən, səni bazar günü gəzməyə aparacağam. Dondurma yeyə-yeyə, yelləncəkdə yellənib, balaca, bəzəkli maşınlar sürəcəksən”. Qız da həmin günü gözləyirdi. Vaxt çatanda, o geyinib qapının ağzında dayanırdı. “Ata gedirik” – deyə, soruşurdu. Sən də min cür bəhanə gətirib, getməkdən boyun qaçırırdın. Sonra da ona təzə paltar, qırmızı ayaqqabı, daha nələr, nələr almağı vəd edirdin. Beləliklə, uşaq sənin yalanlarını eşidə-eşidə böyüyürdü. Bir az da keçəndən sonra başladın ki, nə bilim, məktəbi qurtarandan sonra sənə bahalı telefon alacağam. Uşaqlar böyüdükcə, sənin də onlara vəd etdiyin hədiyyələrin qiyməti, həcmi artdı. Hər dəfə də sənə deyirdim ki, uşaqları aldatmaq olmaz. Onlara boş-boş ümidlər vermə. Axırda onlarda da belə vərdişlər formalaşacaq. Qurbanı da hər dəfə ona velosiped alacağınla aldadırdın. O da hər il yay gələndə, bunu sənə xatırladırdı. Sən də – “xırda velosipedlər kiçik uşaqlar üçündür, artıq sənə yaraşmaz, bir-iki ilə sənin üçün iri velosiped alacağam” – deyirdin. Axırda da dedin ki, velosipedi neynirsən, indi sənin maşın sürən vaxtındır. Evlənməmişdən qabaq da ona dedin ki, sənin üçün şəhərin ən yaxşı yerindən ev alacağam. Nə oldu? Aldın? Qurban aşağı sinifdə oxuduğu vaxt, hər dəfə gündəliyini göstərəndə, sən də onun yaxşı qiymətlərini görüb, ona bir manat pul verirdin. Beləliklə, onu pulgirliyə öyrətdin. Sonra da mən ona bir iş buyuranda, fikir verirdim ki, dayanıb məndən pul gözləyir. Uşaqlar öz atalarını hamıdan güclü, bilikli hesab edirlər. Hər vaxt da ona inanırlar. Amma ümidləri boşa çıxanda, bu dəfə özlərini çox zəif, köməksiz sayırlar. Çox vaxt da gəlib şikayətlərini mənə edirdilər. Deyirdilər ki, atamız bizə filan şey alacaqdı. Bəs niyə almadı? Mən də bir söz tapıb deyə bilmirdim. Məcbur olub deyirdim ki, yəqin indi imkanı yoxdur. Amma mütləq alacaq. İndi bildin məsələ nə yerdədir? Vaxtilə sən onları aldatmasaydın, indi biz də bu vəziyyətə düşməzdik. De görüm, uşaqların bu cür davranışlarında özünü təqsirkar bilirsən?
Aydın susub cavab vermədi. Qadın yenə sözünə davam etdi:
-O vaxt mən onlara sənin bu xasiyyətin barədə bir söz demirdim. Qorxurdum ki, sənə qarşı olan inamları azalar. Səmimi olduğuna şübhə edərlər. Amma zaman keçdikcə, onlar özləri də bunun şahidi oldular. Mənim deməyimə ehtiyac qalmadı. İndi isə sən onlarla danışanda bir qədər ehtiyatla, həm də mülayim danış. Elə vəziyyət yaratma ki, vaxtilə sənin onlara verdiyin qüsurlu tərbiyəyə görə səni qınasınlar. Səninlə mübahisə etməyə başlasınlar. Sonra buna dözmək lap çətin olar.
Aydın dərin fikrə getmişdi. Sonra dedi:
-Mən indi başa düşürəm ki, uşaqların tərbiyəsində çox böyük səhvə yol vermişəm. İndi isə onları düzəltməyim artıq gecdir.
Qadın dedi:
-Əlbəttə, daha heç nə edə bilməzsən. Hər şey keçmişdə qaldı. Amma mən belə hesab edirəm ki, onlar yaşa dolduqca, get-gedə doğru danışmağa meylli olacaqlar. Yaşadıqları həyat, ətraf mühit onlara hər şeyi öyrədəcək.
Bu söhbətdən sonra qadın yerindən qalxıb, ev işləri ilə məşğul olmağa başladı.
Aydın hələ də olub-keçənlər barədə düşünürdü. Sonra bir qədər hava almaq üçün həyətə çıxdı. Ağacların altındakı skamyaların birində oturdu. Günorta vaxtı olduğundan hər tərəf sakitlik idi. Heç kim gözə dəymirdi. Bu vaxt telefonuna zəng gəldi. Danışan Validə idi:
-Aydın, hara getdin? Günorta vaxtıdır. Bir yerə gedəndə də evdə demirsən. Gəl, nahar edək.
Aydın cavab verdi:
-İndi gəlirəm. Bayaq mən evdə olanda həyətdə səs-küy, qışqırıq səsi gəldi. Elə bildim ki, qonşular dalaşır. Aşağı düşdüm, gördüm ki, heç kim yoxdur. Yəqin çıxıb gediblər. Gəlirəm.
Sonra da telefonu bir az qulağında saxladı. Deyəsən, Validə də hələ telefonu söndürməmişdi…
